Η καναδή ελληνίστρια και ποιήτρια μιλάει
στο «Βήμα» για την παράσταση Αntigonick που θα δώσει στην Αθήνα και τη
σχέση της με την αρχαιοελληνική λογοτεχνία
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ, 01/12/2013. Επιμέλεια: Κουζέλη Λαμπρινή.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Καναδά, και βιοπορίζεται από τη
διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής. Αυτά γράφει το σπαρτιάτικο βιογραφικό
της Αν Κάρσον στα βιβλία της. Γέννημα του Τορόντο, μόνιμη κάτοικος του
Αν Αρμπορ στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ, όπου δίδαξε αρχαία ελληνικά στο
πανεπιστήμιο, η 63χρονη κλασική φιλόλογος, ποιήτρια, μεταφράστρια,
δοκιμιογράφος, πεζογράφος και θεατρική συγγραφέας θα βρίσκεται τη
Δευτέρα 2 Δεκεμβρίου στην Αθήνα. Το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος την
προσκάλεσε να παραθέσει την ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Κίμωνα Φράιερ.
Εκείνη, όπως το συνηθίζει, στη θέση της ομιλίας πρότεινε μια παράσταση
του έργου της Αntigonick. Το ίδιο έκανε και στη Νέα Υόρκη. Οταν
της προτάθηκε να συνομιλήσει με την Τζούντιθ Μπάτλερ, τη διακεκριμένη
αμερικανίδα θεωρητικό του έμφυλου λόγου, εκείνη αντιπρότεινε μια
παράσταση του Αntigonick με την Μπάτλερ στον ρόλο του Κρέοντα, του γνωστού Κρέοντα της Αντιγόνης του Σοφοκλή, διότι περί αυτού πρόκειται. Το Αntigonick
αποτελεί διασκευή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, υπό μία μπρεχτική
οπτική, με λόγο που προσιδιάζει στον Μπέκετ και πολλές αναφορές σε
προηγούμενες λογοτεχνικές αναπλάσεις της Αντιγόνης.
Το Αntigonick (2012) κυκλοφόρησε στα αγγλικά ως μετάφραση της Κάρσον από τον Σοφοκλή, σε πολυτελή έκδοση με θαυμάσιες ζωγραφιές της Μπιάνκα Στόουν σε ρυζόχαρτο που καλύπτει ως ημιδιάφανο πέπλο το κείμενο, γραμμένο με μεγαλογράμματους χαρακτήρες και τυπωμένο με μαύρη και κόκκινη μελάνη. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό και παραπέμπει εν μέρει σε αρχαίο χειρόγραφο και εν πολλοίς σε κόμικ τύπου Κλασικά Εικονογραφημένα. Το βιβλίο απέσπασε το Criticos Prize 2013, που απονέμει κάθε χρόνο το Ιδρυμα Κρητικός-Φωτεινέλλη σε ελληνόθεμα βιβλία γραμμένα ή μεταφρασμένα στην αγγλική γλώσσα. Η Κάρσον μάς έρχεται λοιπόν από το Λονδίνο, όπου βρέθηκε στα τέλη Νοεμβρίου για να παραλάβει το βραβείο και τις 10.000 στερλίνες που το συνοδεύουν.
Η μεγάλη επέμβαση της Κάρσον στο κείμενο του Σοφοκλή είναι η επινόηση ενός νέου χαρακτήρα, του Νick. Ο Νικ είναι ένα βουβό πρόσωπο που κυκλοφορεί διαρκώς στη σκηνή με μια μεζούρα στο χέρι. Το όνομά του παραπέμπει στην αγγλική έκφραση in the nick of time (στην εκπνοή του χρόνου). «Ο Νικ μετρά τα πάντα. Είναι το Απροσμέτρητον. Είναι η Εκπνοή του Χρόνου, την οποία δεν είναι ποτέ δυνατόν να εντοπίσεις. Είναι ένας ελεύθερος φαντασιακός χώρος για κάθε σκηνοθέτη της παράστασης» μας εξήγησε με μέιλ της η Κάρσον από το Αν Αρμπορ.
Το ενδιαφέρον της για τη Σαπφώ έλαβε υλική υπόσταση αργότερα στο δοκίμιο Ερως ο γλυκόπικρος (Eros the Bittersweet, 1986). Στο μεταξύ σπούδασε και δίδαξε αρχαία ελληνικά και αργότερα μετέφρασε Σαπφώ, την Αλκηστη, τον Ηρακλή, την Εκάβη, τον Ιππόλυτο και τον Ορέστη του Ευριπίδη, την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου.
Η δική της λογοτεχνία, κείμενα υβριδικά μεταξύ ποιητικού λόγου, δοκιμίου, δράματος, λιμπρέτου όπερας και πεζού, είναι εμποτισμένη στην αρχαία γραμματεία και εκκινεί από προσωπικά βιώματα που συμπλέκονται με αρχαιοελληνικούς μύθους. Το βιβλίο που την έκανε ευρέως γνωστή, το «μυθιστόρημα σε στίχους» Αυτοβιογραφία του Κόκκινου (Autobiography of Red, 1998) βασίζεται σε ποίημα του Στησίχορου το οποίο αναπλάθει τον μύθο του Γηρυόνη. Στην Οικονομία του Μη Χαμένου (Economy of the Unlost, 1999) επιχειρεί μια παράλληλη ανάγνωση του Σιμωνίδη του Κείου και του Πολ Τσέλαν. Στο τελευταίο βιβλίο της, στο Red doc> (2013), μια συνέχεια της Αυτοβιογραφίας του Κόκκινου, μεταφέρει τον Γηρυόνη στην εποχή μας, σε ένα ταξίδι αναζήτησης ταυτότητας και αυτογνωσίας.
Το πρώτο βιβλίο της που έχουμε στα ελληνικά μόλις κυκλοφόρησε υπό τον τίτλο Λίγα λόγια (μτφ. Χάρης Βλαβιανός, Πατάκης, 2013). Σκέψεις για θέματα ποικίλα, από την ανάγνωση ως τη Σύλβια Πλαθ και από τον Παρμενίδη ως τις πέστροφες. «Θα κάνω τα πάντα για ν' αποφύγω την πλήξη. Είναι έργο ζωής» διαβάζουμε στον πρόλογο του βιβλίου. Τα τελευταία χρόνια οι δημόσιες αναγνώσεις ποιημάτων της Κάρσον έχουν εξελιχθεί σε περφόμανς με εικόνα, ήχο, βίντεο και ζωντανές δραματοποιήσεις. Τώρα, όπως μας έγραψε, συνεργάζεται με τη γλύπτρια Τζένι Χόλτσερ, «η οποία ετοιμάζει μια εγκατάσταση με σπαράγματα από την ποίηση της Σαπφούς στις εξωτερικές επιφάνειες του παραρτήματος του Μουσείου του Λούβρου στο Αμπου Ντάμπι. Ολοκλήρωσε ήδη ένα αντίστοιχο πρότζεκτ στο Οσλο. Εκεί φρόντισε να χαραχθούν στίχοι της Σαπφούς σε όλους τους βράχους του κεντρικού πάρκου της πόλης».
Το Αntigonick (2012) κυκλοφόρησε στα αγγλικά ως μετάφραση της Κάρσον από τον Σοφοκλή, σε πολυτελή έκδοση με θαυμάσιες ζωγραφιές της Μπιάνκα Στόουν σε ρυζόχαρτο που καλύπτει ως ημιδιάφανο πέπλο το κείμενο, γραμμένο με μεγαλογράμματους χαρακτήρες και τυπωμένο με μαύρη και κόκκινη μελάνη. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό και παραπέμπει εν μέρει σε αρχαίο χειρόγραφο και εν πολλοίς σε κόμικ τύπου Κλασικά Εικονογραφημένα. Το βιβλίο απέσπασε το Criticos Prize 2013, που απονέμει κάθε χρόνο το Ιδρυμα Κρητικός-Φωτεινέλλη σε ελληνόθεμα βιβλία γραμμένα ή μεταφρασμένα στην αγγλική γλώσσα. Η Κάρσον μάς έρχεται λοιπόν από το Λονδίνο, όπου βρέθηκε στα τέλη Νοεμβρίου για να παραλάβει το βραβείο και τις 10.000 στερλίνες που το συνοδεύουν.
Η μεγάλη επέμβαση της Κάρσον στο κείμενο του Σοφοκλή είναι η επινόηση ενός νέου χαρακτήρα, του Νick. Ο Νικ είναι ένα βουβό πρόσωπο που κυκλοφορεί διαρκώς στη σκηνή με μια μεζούρα στο χέρι. Το όνομά του παραπέμπει στην αγγλική έκφραση in the nick of time (στην εκπνοή του χρόνου). «Ο Νικ μετρά τα πάντα. Είναι το Απροσμέτρητον. Είναι η Εκπνοή του Χρόνου, την οποία δεν είναι ποτέ δυνατόν να εντοπίσεις. Είναι ένας ελεύθερος φαντασιακός χώρος για κάθε σκηνοθέτη της παράστασης» μας εξήγησε με μέιλ της η Κάρσον από το Αν Αρμπορ.
Από τη Σαπφώ στον Σοφοκλή
Τη γνωριμία της με την αρχαία ελληνική γλώσσα μάς περιέγραψε η Κάρσον ως «μια
τυχαία συνάντηση στο σχολείο: ο καθηγητής μου των Λατινικών στο
τελευταίο έτος του γυμνασίου ανακάλυψε συμπτωματικά ότι με συνάρπαζε η
ποίηση της Σαπφούς και προσφέρθηκε να μου διδάξει αρχαία ελληνικά στο
διάλειμμα που είχαμε για φαγητό, μία ώρα κάθε μέρα».
Το ενδιαφέρον της για τη Σαπφώ έλαβε υλική υπόσταση αργότερα στο δοκίμιο Ερως ο γλυκόπικρος (Eros the Bittersweet, 1986). Στο μεταξύ σπούδασε και δίδαξε αρχαία ελληνικά και αργότερα μετέφρασε Σαπφώ, την Αλκηστη, τον Ηρακλή, την Εκάβη, τον Ιππόλυτο και τον Ορέστη του Ευριπίδη, την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου.
Η δική της λογοτεχνία, κείμενα υβριδικά μεταξύ ποιητικού λόγου, δοκιμίου, δράματος, λιμπρέτου όπερας και πεζού, είναι εμποτισμένη στην αρχαία γραμματεία και εκκινεί από προσωπικά βιώματα που συμπλέκονται με αρχαιοελληνικούς μύθους. Το βιβλίο που την έκανε ευρέως γνωστή, το «μυθιστόρημα σε στίχους» Αυτοβιογραφία του Κόκκινου (Autobiography of Red, 1998) βασίζεται σε ποίημα του Στησίχορου το οποίο αναπλάθει τον μύθο του Γηρυόνη. Στην Οικονομία του Μη Χαμένου (Economy of the Unlost, 1999) επιχειρεί μια παράλληλη ανάγνωση του Σιμωνίδη του Κείου και του Πολ Τσέλαν. Στο τελευταίο βιβλίο της, στο Red doc> (2013), μια συνέχεια της Αυτοβιογραφίας του Κόκκινου, μεταφέρει τον Γηρυόνη στην εποχή μας, σε ένα ταξίδι αναζήτησης ταυτότητας και αυτογνωσίας.
Αταξινόμητη και αιρετική
Αποσπασματικά, ελλειπτικά, ανεξιχνίαστα, σιβυλλικά, πυκνά,
παιγνιώδη και άκρως διακειμενικά τα κείμενα της Κάρσον παραμένουν
ειδολογικά αταξινόμητα και αιρετικά. Ορισμένοι κριτικοί τα θεωρούν
προϊόν μιας εξαιρετικά λαμπρής διάνοιας, άλλοι εκτιμούν ότι αποτελούν
μια κλειστή εγκεφαλική αυτοαναφορική ποίηση. Καθώς τα χρόνια προχωρούν,
στα βιβλία της Κάρσον η εικόνα συμμετέχει στο παιχνίδι των λέξεων και
των μορφών. Στο ΝOX (2010), γραμμένο μετά τον θάνατο του
αδελφού της από ναρκωτικά, σελίδες συνεχείς διαδέχονται η μία την άλλη
διπλωμένες σαν πτυχές ακορντεόν και αποκαλύπτουν αριστερά τον
ποιητικότροπο λημματογραφικό σχολιασμό του ελεγειακού ποιήματος 101 του
Κάτουλλου για τον θάνατο του αδελφού του και δεξιά τεκμήρια από τη σχέση
της Κάρσον με τον δικό της αδελφό: φωτογραφίες, καρτ ποστάλ,
αποσπάσματα επιστολών, γραμματόσημα.
Το πρώτο βιβλίο της που έχουμε στα ελληνικά μόλις κυκλοφόρησε υπό τον τίτλο Λίγα λόγια (μτφ. Χάρης Βλαβιανός, Πατάκης, 2013). Σκέψεις για θέματα ποικίλα, από την ανάγνωση ως τη Σύλβια Πλαθ και από τον Παρμενίδη ως τις πέστροφες. «Θα κάνω τα πάντα για ν' αποφύγω την πλήξη. Είναι έργο ζωής» διαβάζουμε στον πρόλογο του βιβλίου. Τα τελευταία χρόνια οι δημόσιες αναγνώσεις ποιημάτων της Κάρσον έχουν εξελιχθεί σε περφόμανς με εικόνα, ήχο, βίντεο και ζωντανές δραματοποιήσεις. Τώρα, όπως μας έγραψε, συνεργάζεται με τη γλύπτρια Τζένι Χόλτσερ, «η οποία ετοιμάζει μια εγκατάσταση με σπαράγματα από την ποίηση της Σαπφούς στις εξωτερικές επιφάνειες του παραρτήματος του Μουσείου του Λούβρου στο Αμπου Ντάμπι. Ολοκλήρωσε ήδη ένα αντίστοιχο πρότζεκτ στο Οσλο. Εκεί φρόντισε να χαραχθούν στίχοι της Σαπφούς σε όλους τους βράχους του κεντρικού πάρκου της πόλης».
Η αρχαία ελληνική
«Αποστολή της Αν Κάρσον είναι να εξαναγκάσει τους πάντες να μάθουν αρχαία ελληνικά» έχει παρατηρήσει η αμερικανίδα δραματουργός Μπρίτζντε Μάλινς. Είναι αυτές οι προθέσεις σας; ρωτήσαμε την Κάρσον. «Είμαι ιδεαλίστρια» απάντησε
λακωνικά. Της μεταφέραμε την πρόσφατη συζήτηση στην Ελλάδα περί αρχαίας
ελληνικής γλώσσας και ζητήσαμε να μας διαφωτίσει: Είναι νεκρή ή όχι η
αρχαία ελληνική γλώσσα; Η ηλεκτρονική της απάντηση ήταν στεγνή: «Φυσικά δεν είναι νεκρή, ορίστε, αυτή τη στιγμή μιλάμε γι' αυτήν». Περισσότερα, ενδεχομένως, από κοντά.
